Прэса → Матэрыял з прэсы:

2019.01.16 — Весялосць каляднага ігрышча / "Літаратура і мастацтва", газета

• Весялосць каляднага ігрышча
  http://zviazda.by/be/news/20190116/1547667943-vesyalosc-kalyadnaga-igryshcha

Снежань і студзень у народным календары беларусаў зазвычай праходзілі пад знакам Калядаў. Гэтага свята чакалі, да яго рыхтаваліся, таму і спраўлялі заўсёды шумна і весела, усёй вясковай грамадой. Бо традыцыйна завяршэнне года ў народзе лічылася ці не самым цяжкім перыядам. Ночы доўгія і халодныя, час цягнецца павольна, ды яшчэ і пост, што пачынаецца ў канцы лістапада і доўжыцца да Калядаў, забараняе танцаваць, спяваць і весяліцца. Гэтымі днямі многія хварэлі, адбываліся страшныя падзеі. Памятаеце Купалаву раннюю паэму «У Піліпаўку» з трагічным сюжэтам, напоўненую жахамі і містыкай? Таму, калі складаны час мінаў, усе стараліся павесяліцца, патанцаваць і нагуляцца, нібы кампенсуючы страчаны час.

Магчыма, у такой чаканай радасці варта шукаць і карані трывалага замацавання неабходнасці шумна святкаваць Каляды. І сёння многія калядуюць, калядоўшчыкаў вітаюць не толькі ў вясковых хатах, але і ў гарадскіх кватэрах. А на Лепельшчыне, Вілейшчыне і Глыбоччыне, як і спрадвек, моладзь ладзіць гульню «Жаніцьба Цярэшкі» (гэтае ігрышча ўнесена ў Дзяржаўны спіс нематэрыяльнай культурнай спадчыны Беларусі). Дарэчы, вясёлае свята, што дазваляе з прыемнасцю прабавіць час усёй грамадзе, таксама «прыжылося» ў горадзе. Цярэшку неаднойчы «жанілі» ў Мінску і Віцебску, падчас адмысловых вечарын Дударскага клуба, Спеўнага сходу, свята праходзіла ў постфальклорным клубным фармаце.

Сама па сабе гульня «Жаніцьба Цярэшкі», якая ладзілася ў адзін з калядных вечароў і магла доўжыцца аж тры дні, вельмі цікавая. Па сутнасці гэта вясельна-тэатральная дзея, што спалучае тэатр, спевы, танцы, музыку, імправізацыю. Моладзь збіралася ў хаце ці карчме і танчыла, прыглядаючыся адно да аднаго. З боку старэйшых выбіралі «бацьку» і «маці», якія сачылі за парадкам правядзення абраду, рытуальна-абрадавым частаваннем і агульнай весялосцю.

Бацька зазвычай спявае такую песню:

Я дзядок яшчэ нічога,

Пасадзіў пшанічкі многа,

А пшанічка ўся калосіцца,

За мной дзеўкі ўсе носяцца.

Каля поўначы пачыналася ўласна «жаніцьба». Бацька выводзіў дзяўчыну, матка — хлопца і «скручвалі» іх у танцы. Пасля гэтага «маладыя» звалі адно аднаго «бабулька» і «дзядулька», пераўвасабляючыся такім чынам у продкаў. Калі ўсе пары «перакручваліся», удзельнікі абраду па чарзе лавілі адзін аднаго, суправаджаючы працэс вясёлымі прыпеўкамі-«цярэшкамі».

Глыбінная сутнасць абрадавай гульні заключаецца ў магчымасці для моладзі пазнаёміцца, знайсці сабе пару. Цікава, што ў «Цярэшцы» няма гледачоў і выканаўцаў, усе з’яўляюцца ўдзельнікамі.

Але ж хто ён такі, гэты загадкавы Цярэшка, якога неабходна было «ажаніць»? Персанаж Цярэшка мае міфічнае паходжанне. Ён сустракаецца ў народнай казцы і з’яўляецца «драўляным хлопчыкам», што ажывае на радасць бяздзетным бацькам, а з цягам часу ў народнай свядомасці ператвараецца ў апекуна, дарадчыка. У тапанімічным паданні аб вёсцы Цярэшкі Вілейскага раёна яе заснавальнік Цярэшка — мудры і таямнічы чалавек, які ведае час сваёй смерці і памірае ў адзіноце. Так адыходзілі ў іншы свет, згодна з беларускімі вераваннямі, чарадзеі і варажбіты. Таксама «цярэшкам», адпаведна слоўніку Івана Насовіча, звалі матылька, які, як вядома, «засынае» на зіму, робіцца нежывым, а ўвесну «ажывае», як драўляны хлопчык з казкі.

Даследчыкі сыходзяцца ў меркаванні, што за вобразам Цярэшкі можа хавацца старажытнае боства кахання. Магчыма, гэта і праўда, бо, як паказвае практыка, даволі часта пары, што ўтварыліся для жартоўнага вяселля, потым ствараюць сапраўдныя сем’і. Нават нашы продкі ставіліся да гэтай жартоўнай гульні досыць сур’ёзна: у гэты вечар мог вырашыцца іх лёс і сямейнае шчасце. Дарэчы, паводле няпісанага правіла, дзяўчына-«бабулька» не мае права наўпрост адмовіцца ад «дзядулькі», выбранага для яе. Але спосаб уцякчы ад яго ўсё ж існуе: гэта можна зрабіць падчас танцаў і прыпевак, калі хлопец павінен дагнаць дзяўчыну і пацалаваць.

Марына ВЕСЯЛУХА

Фота Максіма ВЕЧАРА

• "Літаратура і мастацтва", газета

• Весялуха М.

• Лепельскі раён, Віцебская вобласць, Беларусь
• Вілейскі раён, Мінская вобласць, Беларусь
• Глыбоцкі раён, Віцебская вобласць, Беларусь
• Віцебская вобласць, Беларусь
• Беларусь
• Мінская вобласць, Беларусь

• каляды
• Пост
• піліпаўка
• жаніцьба Цярэшкі
• інвентар НКС